قسمتی از متن پایان نامه تعزیه خوانی و تاثیر آن بر فرهنگ در دوران صفویه و قاجاریه
چکیده
شبیهخوانی، یکی از آیینها و سنتهای مذهبی ایرانی است که به بیان مصائب واقعه کربلا و مظلومیت حضرت سید الشهداء میپردازد. این آیین از زمان حکومت آلبویه در ایران وجود داشته ولی در دو دوره صفویه و قاجاریه در اوج بوده و تاکنون نیز ادامه داشته و در دوران حیات خود فراز و نشیبهایی را نیز تجربه کرده که وابسته به نظام حاکم و حمایت آن بوده است. در دوره صفوی با توجه به حاکمیت مذهبی این آیین رشد یافت، و در دوره قاجاریه که کمتر جنبه مذهبی داشت، از نظر محتوای فرهنگی کمتر توانست ایفای نقش کند. البته از ساخت تکیه دولتهای ویژه شبیهخوانی در این دوره، نباید بهراحتی عبور کرد. این رساله با طرح این سؤال که شبیهخوانی چه تأثیراتی بر فرهنگ مردم ایران در دوره صفویه و قاجاریه داشته است به ارائه این فرضیه میپردازد که، هنر شبیهخوانی باعث تقویت آدابورسوم اعتقادی ایرانیان در دوره صفویه و قاجاریه شده است. روش تحقیق مورد استفاده در این پایاننامه، روش تحقیق تاریخی، بهصورت توصیفی-تحلیلی و روایی است. و در جمعآوری دادهها از فیشهای اطلاعاتی استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد، فرهنگ دوره صفویه و قاجاریه دارای قرابتها و تفاوتهای خاص میباشند و در این میان هرچند شبیهخوانی نتوانسته بر همه مردم تاثیرگذارد، اما توده عظیمی از مردم بهویژه طبقه عام را در دوره صفویه و قاجاریه تحت تأثیر این فرهنگ سوگواری و آئین سنتی، بومی و مذهبی ایرانزمین قرار داده و موجب پایبندی هر چه بیشتر آنان به اعتقادات مذهبی شیعی شده است.
کلیدواژهها: شبیهخوانی، فرهنگ، صفویه، قاجاریه.
مقدمه
تعزیه به معنای تسلی دادن به مصیبت دیدگان پرسش از خویشاوندان مرده و دعوت آنان به صبر و شکیبایی است و تقریباً همریشه با کلمه «تسلیت» است. ایرانیان شیعه ساختن تعزیه و به نمایش درآوردن واقعههای کربلا و ذکر مصائب سیدالشهدا را بهصورت نمایشهای آیینی ایرانیان قدیم شیوه اجرای مناسک و آیینهای آنان و پارهای از عناصر اسطورهای حماسی سازنده نمایشهای آیینی را در شبیهخوانی[1]مدنظر داشته و بیشترین سهم را در بقای آن داشتهاند. اوج اقتدار و تأثیرگذاری شبیهخوانی در ایران در دوران صفویه و پسازآن قاجاریه بوده و ازاینرو، بررسی تاریخچه شبیهخوانی و تأثیر آن بر فرهنگ مردم دوره صفویه و قاجاریه مدنظر این تحقیق قرار دارد.
البته دوران صفویه و پسازآن دوران قاجاریه شبیهخوانی در ایران با توجه به تمایل پادشاهان این دورهها، دوران پرشکوه و باعظمتی داشته و برای اولین بار نیز، محلی خاص برای اجرای آن در نظر گرفتهشده است. شبیهخوانی همچنین، در طول تکامل خود با محوریت بازنمایی محاصره و کشتار صحرای کربلا بهپیش رفته و هیچگاه ماهیت مذهبیاش را از دست نداده است. ازآنجاکه شیعیان ندای حقطلبانه امام حسین (ع) را ندای راستی و پاکدامنی و حرمت انسانی و مقدس میدانند، این ندا، توانسته از ابتدای راهاندازی گروههای شبیهخوانی بر فرهنگ مردم نیز تأثیرگذار باشد
[1]-Shabihkhani
چکیده
مقدمه
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- بیان مسئله
1-2- سؤال تحقیق
1-3- فرضیههای تحقیق
1-3-1-فرضیه اصلی
1-3-2-فرضیههای فرعی
1-4- پیشینه و سوابق تحقیق
1-5- ضرورتهای خاص تحقیق
1-6- اهداف تحقیق
1-6-1- هدف علمی
1-6-2- هدف کاربردی
1-6-3-اهداف فرعی
1-7- روش تحقیق
1-8- حوزه و قلمرو تحقیق
1-8-1-قلمرو زمانی
1-8-2-قلمرو مکانی
1-9- سازماندهی تحقیق
1-10- موانع تحقیق
1-11- تعریف مفاهیم و اصطلاحات
1-11-1-شبیهخوانی
1-11-2-فرهنگ
فصل دوم: تاریخچه شبیهخوانی در ایران
2-1- شبیهخوانی در دوره آلبویه
2-2- شبیهخوانی در دوره صفویه
2-2-1-خصوصیات شبیهخوانی دوره صفویه
2-3- شبیهخوانی در دوره زندیه
2-4- شبیهخوانی در دوره قاجاریه
2-4-1- تحول کمی
2-4-2- تحول کیفی
2-4-3-تعزیهخوانی درزمان پادشاهان مختلف صفوی
فصل سوم: بررسی اوضاع فرهنگی ایران در دورههای صفویه و قاجاریه
3-1- بررسی اوضاع فرهنگی ایران در دوره صفویه
3-1-1-شیوه حکومتی صفویان
3-1-2-فرهنگ مردم دوره صفویه
3-2- بررسی اوضاع فرهنگی ایران در دوره قاجاریه
3-2-1-طبقه مرفه و نزدیکان دربار
3-2-2-روحانیون
3-2-3-طبقه محکوم
3-2-4-زندگی در شهر
3-2-5-فرهنگ مردم دوره قاجاریه
فصل چهارم: تأثیر شبیهخوانی بر فرهنگ مردم در دوره صفویه و قاجاریه
4-1- تأثیرات شبیهخوانی بر فرهنگ توده مردم عهد صفوی
4-2- تأثیرات شبیهخوانی بر فرهنگ توده مردم عهد قاجاریه
نتیجهگیری
چکیده انگلیسی
- ابن یوسف شیرازی، علی، فهرست نسخههای خطی کتابخانه مدرسه سپهسالار، دفتر پنجم، تهران: 1313.
- ادوارد، کلنل چارلز، سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمه قدرت اللَّه روشنی – مهرداد رهبری، مشهد: نشر قدس، 1373.
- موسویاردبیلی، فخر الدین، اردبیل و دانشمندان آن، ج 2، مشهد: نشر آستان قدس رضوی 1357.
- اصفهانی افندی، ملأ عبد ا…، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج 4، قم: کتابخانه مرعشی، 1401.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان، الماثروالاثار، تهران: کتابخانهثنایی، 1306 هق.
- افندی، میرزا عبد ا…، تعلیقة امل الامل، تصحیح سید احمد حسینی، مرعشی، قم: نشردین، 1410 ق.
- امامی، حسنعلی، مرثیه سرایی در ادبیات فارسیتا پایان قرن هشتم، قم: دارالکتب، 1369.
- امیری، مهراب، ده سفرنامه با تاکید بر سفرنامه ویلیام فرانکلین، تهران: نشر وحید، 1369.
- اورسل، ارنست، سفرنامه اورسل، ترجمه علیاصغر سعیدی، تهران: نشر زوار، 1353.
- آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، تهران: نشر خوارزمی، 1362.
- بلوکباشی، علی، تعزیه خوانی در دورهٔ فتحعلی شاه، دربارهٔ تعزیه و تئاتر در ایران، به کوشش لاله تقیان، تهران: نشر نیکو، 1377.
- بینا، علیاکبر، تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران، تهران: نشر دانشگاه تهران، 1337.
- تاجبخش، احمد تاریخ و فرهنگ ایران اسلامی (دوره قاجاریه)، چاپ ششم، شیراز: نشر نوید شیراز، 1383.
- تاورنیه، ژان باتیست، سفرنامه تاورنیه، ترجمهٔ ابوتراب نوری، اصفهان: نشر تابش، ۱۳۶۳.
- جعفریان، رسول، دین و سیاست در دوره صفوی، قم: انصاریان، ۱۳۷۰.
- جعفریان، رسول، صفویه از ظهور تا زوال، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، ۱۳۷۸.
- چلکوفسکی، پیترجی، تعزیه نیایش و نمایش در ایران، ترجمه داوود حاتمی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1367.
- حسینی فسایی، میرزا حسن، فارس نامه ناصری، ج اول، تهران: نشر توفیق، 1379.
- خالقی، روحالله، سرگذشت موسیقی ایران، تهران: نشر چشمه، 1376.
- خلج، منصور، نمایشنامه نویسان ایران، تهران: نشر اختران، 1381.
- درویل، گاسپار، سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتمادی مقدم، تهران: نشر ایران امروز، 1362.
- دلاواله، پیتر، سفرنامه، ترجمه شعاع الدین شفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348.
- دوسرسی، کنت، سفرنامه کنت دوسرسی، ترجمه احسان شرقی، تهران: نشر نو، 1354.
- راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، ج 8، تهران: نشر نگاه، 1374.
- روحانی، محمدرضا، بررسی متون ادبی و ادبیات دوره صفویه و قاجاریه، تهران: راستا، 1389.
- روحانی، محمدرضا، فرهنگنامه زنجان، تهران: نشر کارگر، 1347.
- زمان تبریزی، محمد، فرائد الفوائد در احوال مدارس و مساجد، تهران: میراث مکتوب، 1374.
- سپنتا، عبدالحسین، تاریخچه اوقاف اصفهان، اصفهان: نشر اداره اوقاف، 1349.
- شاردن، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، ج 4، تهران: توس، 1374.
- شاعری، محمدحسین، جامعهشناسی شهادتطلبی و انگیزههای شهیدان، تهران: شاهد،1381.
- شمیم، علیاصغر، ایران در دور سلطنت قاجار، تهران: نشر افکار، 75.
- صفائی، ابراهیم، نهضت ادبی ایران در عصر قاجار، چاپ دوم، تهران، نشر جان کتاب، 1374.
- فقیهی، رضا، آلبویه نخستین سلسله قدرتمند شیعه، تهران: نشر راستا، 1365.
- فلاح زاده، علی، تاریخ اجتماعی- سیاسی تئاتر در ایران، تهران: نشر امیرکبیر، 1384.
- فلاندن، اوژن، سفرنامه اوژن فلاندن، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: نشر اشراقی، 1356.
- فلاندن، اوژن، سفرنامه اوژن فلاندن، ترجمه حسین نورصادقی، بیجا: نشرتوحید، 1366.
- قاسمی، سید فرید، خاطرات محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، ج 1، تهران: نشر امیرکبیر، 1369.
- قاضی قمی احمد، خلاصة التواریخ، ج 2، تصحیح احسان اشراقی، تهران: نشر دانشگاه تهران، 1359.
- قائممقامی، جهانگیر، تحولات سیاسی نظام ایران؛ از آغاز قرن یازدهم هجری تا سال 1301، تهران: نشر چشمه، 1326.
- کرلاسرنا، مادام، آدمها و آیینها در ایران (سفرنامه مادام کارلاسرنا)، به ترجمه و کوشش عیسی گروسی و تصحیح محمدحسین دانایی، 1382.
- لاکهارت، لارنس، انقراض سلسله صفویه و ایام سلطه افغانها در ایران، ترجمه مصطفی قلی عماد، تهران: نشر دیکته، ۱۳۴۳.
- مستوفی، عبدا…، شرح زندگانی من-تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران: نشر زوار،1384.
- مسکوب، شاهرخ، سوگ سیاوش، تهران» نشر نی، 1352.
- مظاهری، محسن حسام، رسانه شیعه، تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل، 1387.
- مکی، حسین امیرکبیر، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات ایران.
- ممنون، پرویز، تاریخ نخستین تعزیهها در ایران، تهران: نشر رودکی، ۱۳۵۱.
- منیهالمرید، شهید ثانی، قم: مرکز نشر دفتر تبلیغات، 1368.
- ناظم الاسلام کرمانی، محمد، تاریخ بیداری ایرانیان، چاپ دوم، تهران، نشر نو، 1332.
- نراقی، حسن، تاریخ اجتماعی کاشان، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، 1345.
- نصری اشرفی، جهانگیر، خدمت متقابل تعزیه، ساری: نشر قائم، 1374.
- نوروزی، جمشید، تمدن ایران در دوره صفویه، تهران: انتشارات مدرسه، ۱۳۹۱.
- نیکگوهر، عبدالحسین، مبانی جامعهشناسی، چاپ چهارم، تهران: نشر رایزن، 1373.
- واتسن، گرنت، تاریخ ایران دوره قاجار، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: نشر سخن.
- هاشمی رفسنجانی، علیاکبر، امیرکبیر قهرمان مبارزه، تهران: نشر نو، 1371
- همایونی، صادق، تعزیه در ایران، شیراز: انتشارات نوید، چاپ اول،1353.
- هنری، مرتضی، تعزیه در خور، اصفهان: نشر بوستان کتاب، 1374.
- یارشاطر، احسانّتعزیه و آیینهای سوگواری در ایران قبل از اسلام در تعزیه، نیایش و نمایش در ایران، تهران: جهان کتاب، 1380.
مقالهها
- ارسلانی، میلاد، «شبیهخوانی در دوره قاجاریه»، فصلنامه هنر و نمایش، سال چهارم، دوره دوم، شماره 13، 1378، صص 347-97
- بلوکباشی، علی، «تأملی بر کارکردهای روان ـ اجتماعی تعزیه خوانی»، نشریه هنر و مردم، ۱۳۸۲ ش، سال اول، شماره 11، صص 189-90
- بلوکباشی، علی، «فراز و فرود نمایش قدسیانه تعزیه»، هنر ماه، تهران، شماره 13، دور دوم، سال سوم، ۱۳۸۱، صص 125-120. 141-133.
- توسلی، غلام عباس، جامعهشناسی دین و شبیهخوانی، تهران: سخن، 1380، صص 58-55.
- دیباچه نگار اصفهانی، میرزا طاهر، «تذکره گنج شایگان»، ذیل شرححال شهاب اصفهانی. فصلنامه سوره، ویژه تئاتر، شماره 2 و 3، بهار 71، صص 61-
- ریاحی، علی، «مدرسه چهارباغ»، مجله حوزه اصفهان، ش 2، سال سوم، 1379، ص 133
- غفاری، فرخ، «درآمدی بر نمایشهای ایرانی»، ایران نامه، سال ۹، ش ۲، بهار ۱۳۷۰، صص 94-70.
- فرخ، همایون، «تاریخچه کتاب و کتابخانه در ایران»، مجله هنر و مردم، ش 65، دوره ششم، سال یازدهم، 1368.
- فروغ، مهدی، «تکیه دولت»، مجله هنر و مردم، شماره 29، دوسوم، اسفند 1343.
- کشافی، مرتضی، «قاجار در ایران»، مجله خواندنیها، شماره 29، سال 12، دوره ششم، 1372، صص 112-40.
- محیط طباطبایی، سید محمد، «تعزیهداری و شبیهخوانی از دیلمیان تا امروز»، روزنامه اطلاعات،20 دیماه 1356، صص 15-13.
- مشحون، حسن، موسیقی مذهبی ایران، مجله ماه هنر، آذر و دی 1380، شماره 39 و 40، صص 23-16.
منابع لاتین
- Fischer-Lichte E. Medieval Religious Plays–ritual or theater? Visualizing medieval performance: perspectives, histories, contexts. 2008.
- Kagan AL. Cantonese puppet theater: an operatic tradition and its role in the Chinese religious belief system: Indiana University; 2008.
- Sturgeon MC. Pergamon to Hierapolis: from Theatrical” Altar” to Religious Theater: na; 2000.
- traile-Costa P. Redeeming Acts: Religious Performance and Indigenismo in Cherríe Moraga’s Feminist Revision of Chicano Activist Theater,. 2002.
- White PW. Theater and Religious Culture: na; 2007.
- Wrigley PR. The Impact of Religious Belief in the Theater of Operations. Naval War College Review. 2006;49(2).
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.