قسمتی از متن پایان نامه بررسی مقایسه ای سیاستهای رضاشاه و آتاتورک را در مقابل مذهب و نیروهایی مذهبی
چکیده
مصطفی کمال آتاتورک در اثر اقدامات تدریجی و آشکار توانسته بود به عمر امپراتوری عثمانی پایان دهد و کشور کوچک ترکیه را بنیان نهد، بر آن شد تا کشور ترکیه را در مسیر نوسازی قرار دهد؛ نوسازی که مصطفی کمال خواستار آن بود، درواقع غربی سازی بود و در این راستا میبایست تمام سنتها از بین میرفت. وی برای رسیدن به این هدف، مبارزه گسترده با مذهب و نیروهایی مذهبی انجام داد و اسلام رسمی را بهطور کامل از جامعه ترکیه پاک کرد. در کنار اقدامات مصطفی کمال؛ وابستگی روحانیون سنی به دولت و عدم استقلال سیاسی و مالی این زمینه را برای مصطفی کمال فراهم آورد تا بتواند با ترکیب سیاست پنهان و آشکار ترکیه را به یک کشور سکولار تبدیل کند. از طرف دیگر در ایران نیز رضاشاه بهزعم خود بر آن شد تا جامعه ایران را همانند ترکیه بهسوی تمدن و نوسازی هدایت کند. در راستای چنین اقدامی طبیعی بود که از طرف روحانیون که بهعنوان ترویجدهندگان دین در جامعه محسوب میشدند، در مقابل چنین اقدامی مقاومت صورت گیرد، استقلال سیاسی، اقتصادی به روحانیون این کمک را میکرد تا در مقابل سیاستهای نوسازی رضاشاه که توأم با دین زدایی بود مقاومت کنند. استقلال یکی از بزرگترین امتیازات روحانیت شیعه در مقایسه با روحانیت سنی است. چه در دوره صفویه، چه در دورههایی افشاریه و زندیه و قاجاریه و چه در دوره پهلوی، روحانیت اگرچه متفاوت اندیشیدند ولی هیچگاه زیر بار زور و دستور و ابلاغیه و فرمان شاهی نرفت. نهتنها این وضعیت و آرمان را حفظ کرد بلکه در شرایط مقتضی با قدرت ظالمانه مبارزه کرد و برای ایجاد فضایی مساعدتر برای و دینمداری، با حاکمان درافتاد و نهایتاً کوشید تا نظامی اسلامی برمبنای دین و مردم تأسیس کند. از دورههای بسیار سخت و طاقت- فرسا برای روحانیت، دوره حکومت بیستساله رضاخان بود. در این دوره روحانیت با شدیدترین برخوردها و عمیقترین موانع مواجه شد. رضاخان که سودای ترقی و پیشرفت ایران بهمانند کشورهای اروپایی را در سر داشت، سعی میکرد مهمترین موانع را که بهزعم او مذهب و روحانیت بود، از میان بردارد. او علاوه بر مقابلههای خشن و زورمندانه با روحانیت، بر آن بود تا تمام نمادهای مذهبی را از جامعه حذف کند. رضاشاه برای از بین بردن مذهب و نیروهایی مذهبی از تمام امکانات استفاده میکرد تا هرچه زودتر بهزعم خویش کشور را به دروازههای ترقی برساند. در پژوهش حاضر بامطالعه اقدامات ضد دینی در ایران و ترکیه که نهایتاً جامعه را بهسوی سکولاریسم هدایت میکرد، آشنا خواهیم شد. و همچنین در این پژوهش سیاستهای رضاشاه و آتاتورک را در مقابل مذهب و نیروهایی مذهبی بهصورت مقایسهای بررسی خواهیم کرد.
مقدمه
تاریخ معاصر ایران و ترکیه نیز ازنظر محتوا و مضمون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و کیفیت تحولات و فرازوفرودهای آن بهخصوص درزمینه تعامل دین و دولت دربردارنده حوادث و تجربیات مهمی است که آگاهی دقیق از آنها میتواند برای ما در پیمودن راه دشوار در مقطع حساس کنونی مفید باشد و بیتوجهی به آن موجب ضرر و زیان خواهد شد. جنبشها و انقلابهای مهم در تاریخ اسلام و بهویژه در ایران و ترکیه با رهبری و حمایت روحانیون همراه بوده است. تحریم تنباکو – انقلاب مشروطیت و جنبشهای مقطعی در شهرهای مختلف ایران عموماً به رهبری روحانیت و تحت تأثیر مستقیم عنصر دین صورت گرفته است؛ در تاریخ اجتماعی، سیاسی عثمانی و سپس ترکیه هم دین و روحانیت نقش مهمی داشتهاند. اعلانجنگ عثمانی به مصر در سا ل 1516 با فتوای شیخالاسلام علی جمالی صورت گرفته است. در دولت عثمانی شماری از پادشاهان بر اساس فتوای شیخالاسلامها از قدرت و سلطنت خلع شدهاند. سلطان سلیم سوم و سلطان عبدالعزیز دوم و سلطان عبد- الحمید دوم با فتوا خلع شدهاند. همچنین قیام شیخ رجب و شورش شهر سیواس در مرکز ترکیه و قیام شیخ سعید در شرق ترکیه (پس از تشکیل ترکیه جدید) با رهبری و هدایت روحانیون صورت گرفته است. به قدرت رسیدن مصطفی کمال پاشا در ترکیه و همچنین رضاخان در ایران ازجمله حوادث مهم تاریخی است که سرآغاز و سرمنشأ تحولات سیاسی اجتماعی و فرهنگی بزرگی در این دو کشور به شمار میآید. به قدرت رسیدن مصطفی کمال پاشا و رضاخان در کنار شرایط داخلی ناشی از شرایط و تحولات بینالمللی پس از جنگ جهانی اول و انقلاب بلشویکی در روسیه محسوب میشود. در دوران زمامداری مصطفی کمال پاشا و رضاخان؛ کشور ایران و ترکیه وارد مسیری متفاوت از سیر تاریخی خود شد. گسترش یافتن وابستگیهای فرهنگی ایران و ترکیه به غرب و ترویج غربگرایی و خودباختگی و پی گیری سیاستهای تجددگرایانه از طریق تضعیف مذهب و از بین بردن دین و نیروهای مذهبی و همچنین تشکیل ارتش مدرن برای از بین بردن مخالفان از مهمترین رویدادهایی است که با این دوران آغاز میشود
ابوالحمد ،عبدالحميد ، مباني علم سياست ،ج اول ، تهران ، انتشارات توس ،1376.
ابوالقاسمي ،محمدرضا ، اردوش حسين ، تركيه دريك نگاه ،تهران ،انتشارات المهدي 1378.
آريا ، كورش ، رضاخان و قضيه كشف حجاب ، ابرار18|10|81
آريا ، قاسم ، قضيه رضاشاه و كشف حجاب ، نافه ، شماره هفتم ،42-44.
الگار ، حامد، دين و دولت در ايران، نقش علما در دوره قاجار ، ترجمه ي ابولقاسم سري تهران، انتشارات توس ،1356.
اميني ، داوود ، چالشهاي روحانيت با رژيم رضاشاه(بررسي علل چالشهاي سنت گرايي با نوگرايي) تهران ، سپاس، 1382.
اميني ،عليرضا ، تحولات سياسي و اجتماعي ايران در دوران پهلوي، تهران، صداي معاصر، 1381.
آزاد ارمكي ، تقي ، مدرنيته ايراني؛ روشنفكران و پارادايم فكري عقب ماندگي در ايران تهران، انتشارات اجتماع، 1380.
مصطفي ، ازكيا ، جامعه شناسي توسعه (تهران : انتشارات كلمه ،1377)
رضا ، اكبري نوري ، انديشه سياسي عبدالرحيم نجارزاده تبريزي ( طالبوف ) ، فصلنامه تخصصي علوم سياسي دانشگاه آزاد اسلامي واحد كرج ، سال نخست، پيش شماره دوم، تابستان 1383.
هربرت اسپنسر ، مدرنيته : مفاهيم انتقادي جامعه سنتي و جامعه مدرن ، ترجمه ي منصور انصاري تهران ، انتشارات نقش جهان ،1381.
آصف ، محمد حسن ، مباني ايدئولوژيك حكومت در دوران پهلوي ، تهران ، مركز اسناد انقلاب اسلامي ،1384.
الهامي ، داود، موضع تشيّع در برابر تصّوف در طول تاريخ ، قم ، انتشارات مكتب اسلام ، 1378.
اولوغ ، ايگدمير و ديگران ، آتاتورك ، ترجمه ي حميد ناظمي ، تهران ، مؤسسه فرهنگي
منطقه اي 1348.
رابرت اولسن ، قيام شيخ سعيد پيران – كردستان 1925، ترجمه ي ابراهيم يونسي ( تهران : انتشارات نگاه ،1377)
بابر، نوئل ، فرمانروايان شاخ زرين از سليمان قانوني تا آتاتورك ، تر جمه ي ،عبدالرضاهوشنگ مهدوي ، تهران، سپاس ،1369.
بصيرت منش ، حميد ، علما و رژيم رضاخان ، تهران ، عروج ، 1376.
بهار، ملك الشعرا ( محمد تقي ) ، تاريخ مختصر احزاب سياسي در ايران ( انقراض قاجاريه ) ،جلد اول ،تهران، چاپخانه سپهر، 1357.
محسن ، بهشتي سرشت ، نقش علما در سياست ، تهران ، پژوهشكده امام خميني و انقلاب اسلامي ،1380.
بهنام ، جمشيد ، ايرانيان و انديشه تجدد ، تهران ، انتشارات پژوهش فرزان روز، 1383.
بيات ، كاوه ، شورش كردهاي تركيه و تأثير آن بر روابط خارجي ايران ، تهران ، نشر تاريخ ايران ، 1374.
تهاجم به روحانيت و حوزه هاي علميه در تاريخ معاصر ، جلد اول ، قدر ولايت ، تهران ،1379.
پروند ، شادان ، سبحاني ، زهرا ، زمينه شناخت جامعه و فرهنگ تركيه ، تهران ، مركز مطالعات و تحقيقات فرهنگي بين اللملي ،1373.
پهلوي ، محمدرضا ، پاسخ به تاريخ ، ترجمه ي حسين ابوترابيان ، تهران ، زرياب ،1379.
پيران ، پرويز ، برنامه ريزي توسعه برون زا ، اطلاعات سياسي ، اقتصادي ، شماره 25، ديماه 1367 .
جمعي از نويسندگان ،سلسله پهلوي و نيروهاي مذهبي به روايت تاريخ كمبريج ، ترجمه ي عباس مخبر ، تهران ، 1361.
جعفري هرندي ، محمد ، فقها و حكومت پژوهشي در فقه سياسي شعيه ، تهران ، روزنه ،1378.
جي شاو ، استانفورد ، ازكورال ، شاو، تاريخ امپراطوري عثماني تركيه جديد، ترجمه ي محمود رمضان زاده ، جلد دوم ،خراسان ، آستان قدس رضوي ، 1370.
حائري ، عبدالهادي ، تشيع و مشروطيت در ايران و نقش ايرانيان مقيم عراق ، تهران ، مؤسسه انتشارات اميركبير ،1381.
حسيني ، سيدحسن ، پلوراليزم ديني يا پلوراليزم در دين ، تهران ، سروش ،1382.
حسينيان ، روح الله ، چهارده قرن تلاش شيعه براي ماندن و توسعه تهران ، مركز اسناد انقلاب اسلامي ،1382.
حيدرزاده ، محمدرضا ، تعامل دين و دولت در تركيه ، تهران ، انتشارات وزارت امور خارجه ،1380.
فاطمه ، خالقي ، روشنفكراني در مقابل آتاتورك ، حيات نو ،7|6|81 .
خليلي خو، محمد رضا ، توسعه و نوسازي ايران در دوره دوران پهلوي ، تهران ، جهاد دانشگاهي، 1384.
امام خميني ره، صحيفه نور ،ج 12.
امام خميني ، صحيفه نور ،ج 15.
امام خميني ره،كشف اسرار .
دورسون ، داود ، دين و سياست در دولت عثماني ، ترجمه ي منصوره حسيني و داوود وفائي ، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1381.
دعوتي ، سيدابوالفتح ، ازماجراي تلخ ” كشف حجاب “رضاخاني تا قيام خونين مردم قم ،يالثارات الحسين (ع) ، شماره 259 .
دعوتي، سيد ابوالفتح ، اصلاحات به روش آتاتورك ، جمهوري اسلامي ،20|2|79
دوران آتاتورك درسهايي براي امروز، ترجمان سياسي ، سال سوم ، شماره 156
ديوب ، اس . س ، نوسازي و توسعه در جستجوي قالبهاي فكري بديل ، ترجمه ي سيد احمد موثقي تهران ، قومس ،1377.
رابيسون ، ريچارد ، ، جمهوري اول تركيه ، ترجمه ي ايرج اميني ، تبريز، موسسه فرانكين،2536 شاهنشاهي .
رحمانيان،داريوش،چالش جمهوري و سلطنت در ايران زوال قاجار و روي كار آمدن رضاشاه، تهران،نشر مركز ،1379.
روشه، گي ، تغييرات اجتماعي ، ترجمه ي منصور وثوقي ، تهران ، ني 1368.
زارع ، محمد رضا ، علل رشداسلام گرائي در تركيه ، تهران، انتشارات دفتر مطالعات سياسي و بين اللملي ، 1382.
سردارآبادي ، خليل الله ، موانع تحقق توسعه سياسي در دوره سلطنت رضاشاه ، تهران ، مركز اسناد انقلاب اسلامي ، تهران، 1378.
سيف زاده ، حسين ،نظريه هاي مختلف درباره راههاي گوناگون نوسازي ودگرگوني سياسي ، تهران ، قومس ، 1375.
قادري ،حاتم ،انديشه هاي سياسي در اسلام و ايران ،تهران ،سمت ،1379.
قاضي ، نعمت الله ، علل سقوط حكومت رضاشاه ،تهران ، نشر آثار، چاپ اول،1372.
شريفي ،عليرضا ، كشف حجاب ، نشريه خراسان ،17|10|79.
شميم ، علي اصغر ، ايران در دوره سلطنت قاجار، تهران ، مدبر ،1375.
صبوري ، منوچهر، ،جامعه شناسي سازمانها بوروكراسي مدرن ايران ، تهران ، انتشارات سخن، 1380.
طلوعي ، محمود ، پدر و پسر ناگفته ها از زندكي و روزگار پهلوي ،تهران ،علم ،1374.
عاقلي، باقر ، رضاشاه و قشون متحدالشكل ، تهران ،انتشارات نامك ، 1377.
عباسي ، ابراهيم ، دولت پهلوي و توسعه اقتصادي تهران ،مركز اسناد انقلاب اسلامي ، 1383.
فوزي تويسركاني ، يحيي ، مذهب و مدرنيزاسيون در ايران ، تهران ،مركز اسناد انقلاب اسلامي ، 1380.
فياضي ، عماد الدين ، حاج عبدالكريم حائري ، تهران ،مركز اسناد انقلاب اسلامي ، چاپ اول ،1380.
فيگارو ، آتاتورك رهبر تركيه در گذشته و حال ، ترجمان سياسي ، سال چهارم ، شماره اول .
كتاني، علي، اقليتهاي مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمد حسين آريا ،تهران ،اميركبير 1383.
كريمي، عليرضا ، رژيم و آزمون گيري از طلاب، تهران ، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1378.
كوهستاني نژاد ، مسعود ، چالش مذهب و مدرنيسم سير انديشه سياسي مذهبي در ايران، تهران، انتشارات ني ، 1381
كين راس ، لرد ، قرون عثماني ، ترجمه ي پروانه ستاري ، تهران ، كهكشان ، 1373.
كاتم ، ريچارد ، ناسيوناليزم در ايران ، ترجمه ي احمد تدين ، تهران ، انتشارات كوير، 1371.
كاتوزيان،محمد علي(همايون)، اقتصاد سياسي ايران از مشروطيت تا سقوط رضاشاه،ترجمه ي محمد رضا نفيسي، تهران ، پاپيروس ،1366.
كشف حجاب تهاجم بنيادي به فرهنگ اسلامي ، جمهوري اسلامي ،17|10|83.
گاندره ،آتاتورك ، رهبر تركيه در گذشته و حال ، ترجمان سياسي، سال چهارم، شماره 157 ، سال چهارم ، شماره اول ،
گودرزي ،غلامرضا ، دين و روشنفكران مشروطه ، تهران، انتشارات اختران،1383.
لوييس ، برنارد ، ظهور تركيه نوين ، ترجمه ي محسن علي سبحاني تهران ، انتشارات مترجم ،1372
مايلي، محمد رضا ، نظامهاي سياسي (بررسي موردي نقش نظام سياسي در روند توسعه ايران) 57- 1432، تهران ، نشر ارائه ،1378.
معتضد ،خسرو، رضاشاه سقوط پس از سقوط ، تهران ، مؤسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران ،1376.
معظم پور ، اسماعيل ، نقد و بررسي ناسيوناليسم، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي 1383.
مكي ، حسين ، تاريخ بيست ساله استمرار ديكتاتوري پهلوي ، ج6 ، تهران ، نشر ناشر ، 1362.
مؤسسه فرهنگي قدر ولايت ، حكايت كشف حجاب ج 1-2، مؤسسه قدر ولايت ، تهران 1380.
مور ، بريگتون ، ريشه هاي اجتماعي ديكتاتوري ، ترجمه ي حسين بشريه تهران ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1369.
نورالدين ، محمد ، تركيه جمهوري سرگردان ، ترجمه ي سيد حسين موسوي ، تهران ، مركز پژوهشهاي علمي و مطالعات استراتژ يك خاورميانه ، 1380.
نهاوندي ،آرش ، پدر تركيه نوين (مصطفي كمال آتاتورك)، فرهنگ آشتي،11|10|82.
نيازمند ، رضا ، رضاشاه از تولد تا سلطنت ، تهران، جامعه ايرانيان، 1381.
واترز ، مالكوم ، جامعه سنتي و جامعه مدرن ، ترجمه ي منصور انصاري ، انتشارات نقش جهان ، تهران، 1381.
واحد ، سينا ، قيام گوهرشاد ، تهران ، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ،1366.
وبر ، ماكس ، اخلاق پروتستان و روح سرمايه داري ، ترجمه ي عبدالمعبود انصاري تهران ، انتشارات ،سمت،1371.
ووسينيچ ، وين ، تاريخ امپراطوري عثماني ، ترجمه ي سهيل آذري ، تبريز : چاپ شفق با همكاري مؤسسه اتشارات فرانكين ،1346 هجري خورشيدي .
وينر ، مايرون ، نوسازي جامعه چند گفتار در شناخت ديناميسم رشد ، ترجمه ي رحمت الله مقدم مراغه ي ، ب. م، ب.ن، 1354.
هانتيگتون ، ساموئل ، سامان سياسي درجوامع دستخوش دگرگوني، ترجمه ي محسن ثلاثي، تهران، علم،1370.
هوشنگ مهدوي ،عبدالرضا ، سياست خارجي ايران در دوران پهلوي 1300-1357 ،تهران، پيكان، 1376
منابع انگلیسی
[1]. Hamed Enayat,Modern Islamic Polithcal Thought (London: Macmillan Press 1982)
2.Lord ‘Kinross’ Ataturk: The Rebirth of a Nation(London:Weidenfeld and Nicolson’1966)
3.Ozay Mehmet , Islamic Identity and Development ,study of Islamic Periphery(London: 1990) p. 81
4 .Robert E . ward & Dnkewaryt A.Political Modernizatin in japan and Turky (Princeton : university press .1961)
5.www.Google//:Kemal Ataturk-Wikipedia.the free encyclopedia.htm
منابع تركي استانبولي
1.Kabacli , Alpay, cumhuriyet Tarihi (Istanbul: Deniz Bank, 2004)
2.M.Kemal Ataturk, Nutuk (Estanbul :Mili,2001)
- 3. Ozel, Mehmat, Kurtulus kurulus cmhuriyet (Estanbul :Ankara ticaret odasi,2005)
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.