قسمتی از متن مقاله انگیزه‌ها و اهداف طرح خاورمیانه بزرگ، با هدف واکاوی تأثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
چکیده
هدف این مقاله توضیح مفاد و محتوا و تجزیه و تحلیل علل، انگیزه‌ها و اهداف طرح خاورمیانه بزرگ، با هدف واکاوی تأثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. به عبارت دیگر، منظور پاسخگویی به این سؤالات اصلی و فرعی است: دلایل، انگیزه‌ها و اهداف ایالات متحده از ارایه این طرح چیست؟ این طرح، چه جایگاهی در راهبرد امنیت ملی، سیاست خاورمیانه‌ای و نقش ملی آمریکا دارد؟ چرا فرآیند دموکراتیک‌سازی خاورمیانه در شرایط بین‌المللی پس از 11 سپتامبر 2001 آغاز و تعقیب می‌گردد؟ بازتاب‌ها و پیامدهای امنیت این طرح، برای کشورها و جوامع خاورمیانه کدامند؟ و سرانجام، تحقق و اجرای این طرح چه چالش‌ها و فرصت‌های امنیتی را برای جمهوری اسلامی ایران در پی خواهد داشت.
پاسخ احتمالی این پرسش‌ها در چارچوب فرضیه ذیل مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت: «طرح خاورمیانه بزرگ به مثابه یکی از راهکارها و سازوکارهای کانونی در راهبرد پیشگیرانه و مرکز ثقل راهبرد کلان امنیت ملی آمریکا به منظور مقابله با تهدیدات نامتقارن، ضمن ایجاد تهدیدات و چالش‌های امنیتی مختلف، فرصت‌هایی نیز برای تأمین و تحکیم امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می‌فرآیند.»
در پایان، راهکارهایی برای بهره‌گیری جمهوری اسلامی از فرصت‌ها و دفع تهدیدات امنیتی این طرح ارایه می‌شود.
مقدمه
پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 (20 شهریور 1380) که مبارزه با تروریسم به صورت مفهومی غالب در سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا درآمد، خاورمیانه نیز به کانون روابط و مرکز ثقل نظام بین‌الملل تبدیل شد. تصمیم‌سازان و سیاست‌پردازان ایالات متحده، با ایجاد پیوستگی و همبستگی بین اسلام‌گرایی یا بنیادگرایی اسلامی با تروریسم، علاوه بر توسل به نیروی نظامی و قوه قهریه بر علیه تروریست‌ها، درصدد اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از طریق مهندسی اجتماعی ـ سیاسی و اصلاح دینی ـ مذهبی جوامع خاورمیانه به عنوان خاستگاه تروریسم بین‌المللی نیز برآمدند.
ژنرال کالین پاول وزیر امور خارجه آمریکا در تاریخ 12 دسامبر 2002 (22 آذر ماه 1381) در سخنرانی خود در بنیاد هریتج در یک سخنرانی، برای نخستین بار و به طور رسمی طرح این کشور برای خاورمیانه را مبنی بر اصلاحات سیاسی، اقتصادی و آموزشی اعلام کرد. همچنین یکی از توجیات و بهانه‌های سه‌گانه حمله آمریکا به عراق در کنار «نبرد علیه تروریسم» و «سلاح‌های کشتار جمعی»، استقرار دولت سرمشق در این کشور برای توسعه و اشاعه دموکراسی در منطقه براساس منطق دومینوی دموکراتیک اعلام گردید.
جورج بوش رئیس جمهور آمریکا در 26 فوریه 2003، اندکی پیش از تهاجم نظامی به عراق طی سخنانی در انستیتو آمریکایی اینترپرایز، عزم خود را مبنی بر استقرار ارزش‌های دموکراتیک در خاورمیانه ابراز داشت. سپس در 9 مه همان سال در جهت عملیاتی کردن ارزش‌های مورد نظر خود، «ایجاد منطقه مبادله آزاد میان ایالات متحده آمریکا و خاورمیانه تا ده سال آینده» را پیشنهاد داد. دیک‌چنی معاون رئیس جمهور آمریکا نیز در دسامبر 2003، در مجمع جهانی اقتصاد در داووس، صراحتاً سیاست رسمی دولت آمریکا مبنی بر دموکراتیک ساختن خاورمیانه را بیان داشت. روزنامه عرب زبان الحیات چاپ لندن در 13 فوریه 2004، مفاد سند اجرایی «طرح خاورمیانه بزرگ» را که از سوی آمریکا برای طرح در نشست 8 تا 10 ژوئن 2004 سران گروه 8 (G8) در سی آیلند ایالت جورجیا ارایه شده بود، منتشر ساخت.
هدف این نوشتار توضیح مفاد و محتوا، تجزیه و تحلیل علل و انگیزه‌ها و اهداف این طرح به منظور واکاوی تأثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. به منظور تحقق این هدف از طریق استدلال و برهان منطقی، مباحث در چهار گفتار سازماندهی می‌شود. نخست، مفاد و مفروضه‌های طرح، توصیف و شرح داده می‌شود. در بخش دوم، خاستگاه و اهداف طرح در چارچوب واکاوی راهبرد امنیت ملی، اهداف خاورمیانه‌ای سیاست خارجی و نقش ملی ایالات متحده بررسی می‌شود. موضوع قسمت سوم نیز تجزیه و تحلیل چگونگی تأثیر این طرح بر ابعاد مختلف امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. سرانجام، در نتیجه‌گیری بحث، پیشنهاد ما و راهکارهایی برای کاهش چالش‌ها و تهدیدات امنیتی و بهره‌برداری از فرصت‌های ناشی از طرح برای افزایش ضریب امنیت ملی ایران ارایه خواهد شد.
چکیده
مقدمه
نگاهی به تصویر تاریخی خاورمیانه
خودویژگی‌های جغرافیایی
ساختار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی
تشکیل خاورمیانه مدرن
تاریخچه طرح خاورمیانه بزرگ
مبانی نظری طرح خاورمیانه بزرگ
الف. مفاد و مفروضه‌های طرح
1. توسعه‌ی سیاسی: دموکراتیک‌سازی
2. توسعه علمی ـ آموزشی
3. توسعه اقتصادی
ب. خاستگاه و اهداف طرح
1. راهبرد امنیت ملی آمریکا
2. نقش ملی آمریکا
3. اهداف خاورمیانه‌ای آمریکا
ج. تأثیرات طرح بر امنیت ملی ایران
1. چالش‌های امنیتی
1ـ1. چالش‌های نظامی
1ـ2. چالش‌های سیاسی
1ـ3. چالش‌های اقتصادی
1ـ4. چالش‌های هویتی
2. فرصت‌های امنیتی
2ـ1. فرصت‌های ملی
2ـ2. فرصت‌های منطقه‌ای
برخی الزامات برای سیاست دفاعی ایران
نتیجه‌گیری و راهکارها
یادداشت
یادداشت
- خاورمیانه بزرگ شامل کلیه کشورهای جهان عرب، پاکستان، افغانستان، ایران، تریکه و اسراییل می‌شود.
- متن کامل طرح خاورمیانه بزرگ در روزنامه عرب زبان فرامنطقه‌ای الحیات چاپ لندن، مورخ 13 فوریه 2004 درج شده است.
- بیلیس، جان، کن بوث، جان گارنت و فیل ویلیانر، استراتژی معاصر، نظریات و خط مشی‌ها، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1374، ص3، ریچارد اچ شوتز «مطالعات امنیت ملی قبل از جنگ سرد» در مطالعات امنیت ملی، اصغر افتخاری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1381، ص 81
- کمیسیون امنیت ملی آمریکا، استراتژی امنیت ملی آمریکا در قرن 21، جلال دهمشگی، بابک فرهنگی و ابوالقاسم راه‌چمنی، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی و مطالعات تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران 1381
- جونز، پیتر (1998)، به سوی رژیم امنیت منطقه‌ای خاورمیانه، مسایل و راه حل‌ها، گزارش پروشه سیپری، استکهلم، دسامبر
- متز، استیفون و داگلاس جانسون، «عدم تقارن و استراتژی نظامی ایالات متحده، زمینه و مفاهیم استراتژیک، عبدالحسین حجت‌زاده، ماهنامه نگاه، سال سوم، شماره 31، بهمن 1381، صص 55 ـ 42
- مرکز پژوهش‌های کاخ سفید «استراتژی امنیت ملی آمریکا» محمدحسن خانی و علی آدمی، ضمیمه فصلنامه‌ی مطالعات راهبردی، سال ششم، شماره دوم، تابستان 1382 ص9
- همانجا، ص 11
- همانجا، ص 12
- هالستی، کماجی، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1373، صص 207 ـ 197
- بوزان، باری (1381)، خاورمیانه: ساختاری همواره کشمکش‌زا، ترجمه احمد صادقی فصلنامه سیاست خارجی، سال 16، پاییز.
- بوزان باری (1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی
- «استراتژی امریکا در خاورمیانه بعد از 11 سپتامبر» روزنامه اعتماد، 8 تیر 1382 (به نقل از البیان)
- وعیدی، جواد (1383) «خاورمیانه بزرگ: هدف‌گیری ریشه‌ها» همشهری دیپلماتیک، شماره دهم، نیمه دوم اردیبهشت
- همانجا، ص 17
- همانجا، ص 25
- نقیب‌زاده، احمد، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، انتشارات سمت، 1379، صص 183 ـ 180
- مارتین، لی، نور، جی، چهره جدید امنیت در خاورمیانه، قدیر نصری، تهران، پژوهشکه مطالعات راهبردی 1383.
- همانجا، ص 45
- بوزان، باری (1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
نتیجه‌گیری و راهکارها
طرح خاورمیانه بزرگ که از سوی ایالات متحده آمریکا به عنوان بخشی از راهبرد امنیت ملی برای مقابله و مبارزه با تروریزم ارایه شده است، در بردارنده چالش‌ها و فرصت‌های امنیتی متعددی برای امنیت ملی ایران خواهد بود. از یک‌سو، ابعاد نظامی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی امنیت ملی جمهوری اسلامی را به چالش می‌طلبد و از دیگر سو، فرصت‌های ملی و منطقه‌ای را در حوزه‌های چهارگانه امنیت ملی فراهم می‌سازد. دفع تهدیدات ناشی از این چالش‌ها و استفاده بهینه از فرصت‌های پیش‌آمده، مستلزم مدیریت راهبردی از طریق به کارگیری راهکارها و سازوکارهای امنیتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. براساس مباحث مطروحه، این راهکارها و سیاست‌ها را در جهت افزایش ضریب امنیت ملی ایران می‌توان به ترتیب ذیل استنتاج و ارایه کرد:
- استمرار توسعه و اصلاحات سیاسی در چارچوب قانون اساسی، به منظور تقویت و تثبیت مردم سالاری دینی و حفظ و افزایش مشروعیت و مقبولیت سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران.
- جلوگیری از امنیتی شدن جمهوری اسلامی از طریق اعتمادسازی متقابل، تنش‌زدایی و بازدارندگی سیاسی.
- تقویت هویت ملی از طریق جلوگیری از شکل‌گیری شکاف ارزشی بین حکومت و ملت و تأیید و تحکیم عناصر و مؤلفه‌های اسلامی و ایرانی هویت بخش به ملت و مردم ایران.
- ایجاد و تثبیت اجماع شکلی و ماهوی در کشور از راه حفظ و توسعه ارزش‌های مشترک و فراگیر در میان مردم، حکومت و ملت و دولت و توافق عمومی در مورد ساختار نظام سیاسی، جهت حفظ وفاق و وحدت ملی.
- افزایش مشروعیت و مقبولیت نظام به وسیله کارآمد ساختن و پاسخگویی دولت به نیازها و مطالبات مردم به ویژه نسل جوان.
- ارتقاء و افزایش روحیه ملی، به معنای حمایت ملت از سیاست‌های دولت با افزایش اعتماد ملی، مشرعیت سیاسی و مقاومت مدنی در برابر چالش‌های خارجی و آسیب‌های داخلی.
- توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مناطق کمتر توسعه‌یافته با هدف جلوگیری از رشد گرایشات گریز از مرکز.
- ایجاد علایق و منافع مشترک منطقه‌ای از طریق افزایش وابستگی متقابل اقتصادی و امنیتی در سطح کشورهای منطقه.
- تأسیس و گسترش نهادها و سازمان‌های منطقه‌ای به منظور تقویت و تحکیم هویت منطقه‌ای.
- امضای توافقنامه‌های تجارت آزاد به صورت دوجانبه یا چندجانبه با کشورهای منطقه.
- کسب اعتبار و وجهه مثبت بین‌المللی از طریق اقناع افکار عمومی جهان.
- تقویت جامعه مدنی و رعایت حقوق و آزادی‌های فردی و اقلیت‌ها، مصرح در قانون اساسی.
- حفظ آمادگی نظامی از طریق موازنه یک یا چندجانبه در قالب ائتلاف‌سازی‌های منطقه‌ای و جهانی.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.