دریافت پایان نامه بررسی وضعیت حقوقی افراد به دنیا آمده از طریق شبیه سازی

قسمتی از متن پایان نامه بررسی وضعیت حقوقی اطفال شبیه سازی شده

• هدف تحقیق: بررسی وضعیت حقوقی افرادی که از طریق شبیه سازی به دنیا آمده اند یا در آینده در جامعه مادر مواجه با آلفا قرار خواهیم گرفت.
• روش پژوهش : روش کتابخانه ای و کاوش در اینترنت
• نتیجه کلی برداشت شده از این تحقیق : تولید مثل انسان از طریق شبیه سازی مغایرتی با شرع نداشته و فقط در شرایط کنونی به  علت عدم موفقیت کامل علمی این علم و امکان تولد افراد ناقص این موضوع خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه است.

مقدمه

بشر همواره بلند پرواز بوده و سعی نموده است به آرزوهای ناممکن دست یابد. این تلاش موجب گردیده به موفقیت‌های بزرگی نایل شود. سال‌ها قبل انسان علاقه مند بود جهان خارج از کره خاکی را بشناسد و آن را به تسخیر خود درآورد ولی تا قبل از اینکه بتواند پرواز کند. این آرزو و در حد توهم و تخیل بود. پس از آن که آدمی برای اولین بار توانست پا بر روی کره ماه بگذارد این باور قوت گرفت، که پتانسیل موجود در انسان توانایی انجام کارهای بزرگی را دارد. وقتی خداوند به فرشتگان دستور داد در مقابل انسان خاکی زانوی تعظیم بزنند، بخاطر نیروی بزرگی به نام عقل و خرد بود که در نهاد انسان قرار داده بود. انسان که زمانی که در غارها مانند حیوانات زندگی می‌کرد، اکنون طبیعت و حیوانات را در جهت رفاه و آسایش خود به خدمت گرفته است.

تولد انسان غیر از روش معمول آن از آرزوهایی بوده که انسان از سالیان دور در فکر تحقق آن بوده است. در سالهای اخیر انتشار خبر موفقیت‌های دانشمندان علم ژنتیک در شبیه سازی حیوانات، دنیا را به شگفتی واداشت.

و متعاقباً شرکت کلوناید مدها شد، از طریق شبیه سازی دختری به نام «حوا» بدنیا آمده است.

این تحقیق راجع به جنبه‌های ژنتیک شبیه سازی نیست. با این وجود برای تجزیه و تحلیل حقوقی آن، تطبیق آن با قواعد حقوقی باید آن را شناخت.

لذا ابتدا به صورت مختصر مکانیسم و تاریخچه شبیه سازی را بیان کرده سپس به تطبیق این مقوله با امور حقوقی و گهگاه فقهی می‌پردازیم شبیه سازی انسان شناخته نو ظهور علم ژنتیک بوده و بر همین اساس در شرع مقدس اسلام و دیگر ادیان الهی راجع به آن اظهار عقیده نشده است. با این وجود در مدت کوتاهی که موضوع شبیه سازی مطرح شده، تعدادی از فقهای جدید راجع به این موضوع اظهار نظر کرده‌اند. شبیه سازی تاکنون به صورت جدی در هیچ کدام از دانشگاه‌های کشور و تقریباً دنیا مطرح نشده و بعد حقوقی آن نگشوده مانده است، لذا علیرغم نبودن منابع فارسی و وقت گیر بودن مسئله مصر بر آن شرم تا کار تحقیقی خود را بر این موضوع قرار دهم.

اولین مسئله در این تحقیق نبود منابع فارسی بود که منحصر به چند عنوان کتاب و تعدادی آرای فقهی بود. لذا با ترجمه‌ی متون و اخبار عربی و انگلیسی که در اینترنت و کتب چاپ شده بود تحقیق را شروع کردم. در این کار تحقیقی سعی شده است ابتدا با توجه به منابع محدود در دسترس مکانیسم و مراحل شبیه سازی را شرح دهیم و سپس به بحث مشروعیت پرداختم اما از آوردن آن در تحقیق خودداری کردم. زیرا این مطلب اولاً موجب اطاله وقت و سنگین شدن مبحث می‌شد و در ضمن بدلیل اینکه قصد ادامه‌ی همین اثر را در کارشناسی ارشد هم داشتم لذا بر آن شدم تا از آوردن آن خودداری کنم و در مبحث بعد به سوالات حقوقی راجع به طفلی که از طریق شبیه سازی به وجود می‌آید پرداختم سوالاتی از قبیل اینکه:

• چه ارتباطی بین طفل شبیه سازی شده و نزدیکانش وجود دارد؟
• این افراد آیا از حقوق اجتماعی بهره مندند یا خیر؟
• خصانت آنها به عهده ی کیست؟
• این افراد از چه کسی ارث می‌برند؟

و غیره که سعی شد به آنها جوابهایی منطقی و قانونی داده شود.

این تحقیق از روش کتابخانه‌ای به عمل آمده و با توجه به اینکه جزو اولین‌های حقوقی در رابطه با شبیه سازی است خالی از اشکال نیست و از اساتید محترم که با گوشزد ایرادات و نواقص آن به این بنده حقیر لطف نموده و کمک به رفع نواقص آن می‌کنند کمال امتنان را دارم.

فصل اول :

شبیه سازی از دیدگاه ژنتیک و کلیات

شبیه سازی از دیدگاه ژنتیک

شبیه سازی چیست؟

همه ما کم و بیش مطالبی در خصوص شبیه سازی شنیده‌ایم، ولی برای بررسی مشروعیت شبیه سازی نیاز داریم مراحل آن را نیز بشناسیم و طریقه تولید مثل را نیز مطلع باشیم در این مبحث سعی شده در دو گفتار این موضوع و مراحل آن را بیان کرده قادر مباحث بعدی با شناخت بهتر و دیدی بازتر به بررسی مسائل بپردازیم :

گفتار اول : تعاریف و اصطلاحات

هر چند این تحقیق راجع به جنبه‌های غیر پزشکی و غیر ژنتیکی شبیه تاست ولی واضح است که برای تجزیه و تحلیل مذهبی، اخلاقی و حقوقی هر موضوع باید ابتدا آن موضوع را شناخت.

لذا قبل از اینکه به مباحث اصلی موضوع تحقیق برسیم باید ابتدا با برخی مفاهیم مرتبط با علم ژنتیک آشنا شده و سپس مکانیسم شبیه سازی، انواع و اشکال آن آشنا خواهیم شد.

سلول[1]– کوچکترین واحد بدن انسان را سلول گویند و تمام موجودات  زنده دارای سلول از هسته سلول[2] – بغیر از گلبول‌های قرمز در خون هر سلول دارای یک هسته است کروموزوم[3]– اجسام رشته مانندی که DNA متشکل از آنها است کروموزوم نامیده می‌شود، سلول های غیر جنسی[4] بدن انسان دارای 46 کروموزوم است در صورتی که سلولهای جنسی[5] دارای 23 کروموزوم است DNA – «… این ماده ترکیبی است بنام دئوکسی ریبونوکلئیک اسید[6] که با سه حرف DNA مشخص می‌شود. ماده مزبور دارای قدرت همانند سازی است و چنانچه یاخته دستخوش تغییر مولکولی گردد آن را در هنگام همانند سازی به مولکول‌های جدید انتقال می‌دهد.»[7]

ژن[8] – بخشی از مولکول DNA که اطلاعات مربوط به خصوصیات موروثی را دارا است.

ژنوم[9] – به مجموع DNA موجود در یک سلول ژنوم گفته می‌شود.

گفتار دوم : تولید مثل

جانداران از طریق تقسیم سلولها تولید مثل می‌کنند این تقسیم به دو روش است.

الف : میوز[10] : که همان تولید مثل یا تقسیم جنسی سلولها است که در آن نیمی از کروموزوم‌های (سوماتیک) یا غیر جنسی خود را به اشتراک گذارده و به بیان دیگر همان گامت‌ها را به اشتراک می‌گذارد و طرف دیگر هم همین طور و به این ترتیب سلول تخم را که 46 کروموزومی است و از تقسیم میوز بین کروموزومهای نر و ماده است تشکیل می‌شود.

ب : تقسیم میتوز [11]: راه دیگر تولید مصل تقسیم میتوز است که بر خلاف میوز در این تقسیم از سلولهای جنسی استفاده نمی‌شود بلکه هر یاخته پس از رشد کافی، تقسیم شده و یاخته‌هایی همانند خود را به وجود می‌آورد که در آنها تمام اطلاعات وراثتی یاخته اول موجود است.

بند اول : تولید مثل انسان

الف: باروری طبیعی :

همان عمل لقاح[12] است که در آن اسپرم مرد با او ول یا تخمک زن در لوله‌های رحمی به هم می‌رسند و ترکیب می‌شوند و در این فرآیند سلول تخم تشکیل شده که به سمت رحم حرکت کرده و لانه گزینی انجام می‌دهند و جنین تشکیل می‌شود.[13]

حال با فهم این قضیه که تولید مثل طبیعی تقسیمی میوز است و در آن سلولهای جنسی 23 کروموزومی نر و ماده ترکیب شده و سلول تخم 46 کروموزومی را تشکیل می‌دهند که به این فرآیند لقاح گفته می‌شود حال به شرح تولید مثال از طریق شبیه سازی می‌پردازیم :

ب : تولید مثل از طریق شبیه سازی :

«واژه‌ی شبیه سازی از کلمه‌‌ی یونانی به معنای قلمه زدن، گرفته شده است شباهت شبیه سازی با قلمه زدن در این است که در هر دو روش، عمل تولید مثل بدون لقاح انجام می‌گیرد.» [14]

شبیه سازی معادل کلمه استنساخ در ادبیات عرب می‌باشد. در زبان فارسی علاوه بر شبیه سازی از واژه‌هایی مانند کلون سازی، بدل سازی همسان سازی و همانند سازی استفاده شده است. در خصوص اینکه اولین بار چه کسی این واژه را در این معنا استفاده نموده گفته شده است «در سال 1903 میلادی هربرت و بر واژه کلون را برای توصیف مجموعه‌ای از جانداران برگزید که به طور غیر جنسی از یک جاندار مشتق می‌شوند، این واژه ریشه یونانی دارد و به مفهوم قلمه است.»[15] بر خلاف روش متداول در تولید مثل انسان از راه شبیه سازی، تولید مثل به طریقی غیر از روش جنسی انجام می‌‌شود. به این صورت که یکی از سلولهای بدن جنس نر یا ماده درون تخمک جنس ماده که هسته آن خارج شده قرار می‌دهند و در محیطی خارج از رحم یا داخل آن رحم جنس ماده پرورش داده می‌شود.

بند دوم : مراحل شبیه سازی

شبیه سازی شامل پنج مرحله اساسی زیر است:[16]

مرحله اول – هسته زدایی تخمک گیرنده : در این مرحله با استفاده از نیروی مکش یک سرنگ هستند حاوی ماده ژنتیک (DNA) را از تخمکی که سلول غیر جنسی درون آن قرار خواهد گرفت، خارج می‌کنند، متذکر می‌شویم تخمک از همان موجودی است که با استفاده از سلول غیر جنسی او شبیه سازی انجام خواهد شد.

مرحله دوم : انتقال سلول دهنده به درون تخمک گیرنده : یک سلول غیر جنسی از بدن حیوان یا انسان که قرار است از آن شبیه سازی شود، جدا نموده، درون ظرف کشت قرار داده تا چند روز رشد کند، سپس توده سلولی رو به رشد یک سلول را جدا نموده و آن را به درون تخمکی که قبلاً هسته آن خارج شده است منتقل می‌کنند.

مرحله سوم : پیوند سلول دهنده با تخمک میزبان : در این مرحله با استفاده از جریان ضعیف الکتریسیته که از بین دو الکترود مثبت و منفی عبور داده می‌شود، غشای سلول دهنده با غشای تخمک میزبان که در میان دو الکترود قرار دارد پیوند زده شده و سپس هسته سلول غیر جنسی توسط تخمک محصور می‌شود که نام رویان به آن داده‌اند.

مرحله چهارم – کشت رویان شبیه سازی شده در انکوباتور : رویان در انکوباتور کشت می‌شود و این رویان به شیوه تخمک لقاح یافته شروع به تقسیم شدن می‌کند و به ترتیب به صورت 2 سلولی، 4 سلولی، 8 سلولی و … رشد می‌کند مرحله انکوباسیون بین 3 تا 5 روز طول می‌کشد.

مرحله پنجم – انتقال رویان در حال رشد به درون رحم میزبان : رویان شبیه سازی شده در مرحله 8 تا 64 سلولی، به رحم میزبان که از همان نوعی است که از آن شبیه سازی خواهد شد، منتقل می‌شود، جنین تا زمان تولد در رحم رشد خواهد کرد.

خصوصیات میزبان هیچ تاثیری در جنین شبیه سازی شده نخواهد داشت تصوری که از شبیه سازی در اذهان عمومی مردم جای گرفته با واقعیت علمی فاصله بسیار زیادی دارد، برداشت و انتظار مردم از این پدیده نوظهور بیشتر متأثر از رمانها و فیلمهای تخیلی و عقاید بعضی از دانشمندان می‌باشد.

مبحث دوم : تاریخچه وبازتاب جهانی

در سال 1938 هانس سیمن[17] نظریه‌ای را مطرح کرد. بر این مبنا که هسته‌ای از یک سلول جوان یا پیر را بعد از مرحله جنینی گرفته و آن را داخل یک تخمک قرار می‌دهیم در واقع او برای اولین بار شبیه سازی را مطرح کرد.

در سال 1952 اولین شبیه سازی یا شاید بهتر اولین تجربه شبیه سازی قورباغه اتفاق افتاد. روبرت بریکز و همکارش از دستگاهی به نام پیست برای مکیدن هسته سلول جنین پیشرفته یک قورباغه استفاده کردند و آن را به یک تخمک اضافه کردند ولی رشد نکرد.

در سال 1970 تجربه دوم در خصوص قورباغه پیشرفت بهتری داشت جان گاردن رویه‌ای مشابه به کاربرد بچه قورباغه‌ها رشد کردند ولی فقط تا زمان تغذیه زنده ماندند ولی بعد مردند اگر چه زنده نماندند ولی در تکنیک شبیه سازی پیشرفت بزرگی بود.

در سال 1997 میلادی اولین گوسفند شبیه سازی شد دکتر ویلموت گزارش داد که او یک گوسفند شش ساله را از یک سلول غده پستان گوسفند شبیه سازی کرده است هسته از یک گوسفند بزرگ برداشته شده بود هسته اخذ شده در تخمک داشته شد و بعدا بره از ان به دنیا آمده این بره به نام دالی[18] معروف شد.

در سال 2002 مصادف با دی ماه 1381 هـ . ش. خبری در روزنامه‌ها منتشر شد که موجب شگفتی همگان شد. شرکت آمریکایی کلوناید اعلام کرد نخستین انسان شبیه سازی شده را خلق کرده است. حاکم برژیت بوسیله (بویزلید) مدیر طرح کلون سازی انسان در یک نشست خبری اعلام کرد : انسان شبیه سازی شده دختری است که در تاریخ 26 دسامبر 2002 به استفاده از سلول پوست بدن یک زن 31 ساله آمریکایی از طریق سزارین به دنیا آمد.

اگر چه این دختر شبیه سازی شده که نام حوا[19] وارد در تمامی جهان معروف شد اما تا بحال مدعیان خلق وی او را از افکار عمومی دور نگه داشته‌اند و هیچ مرجع معتبری تولد وی را تایید نکرده و هیچ مشخصاتی از زنی که از وی شبیه سازی شده منتشر نگردیده است.

جامعه علمی جهان معتقد است علیرغم اینکه ادعای شرکت کلوناید با توجه به تحقیقات تأیید شده قبلی راجع به شبیه سازی بعید به نظر نمی‌رسد ولی برای اثبات تولد حوا از طریق شبیه سازی نیازمند انجام آزمایش DIVA بر روی وی می‌باشد.

با توجه به اینکه در جامعه جهانی نسبت به شبیه سازی واکنش‌های تندی صورت گرفته است، ممکن است تعداد بیشتری از انسانها به طریقه شبیه سازی به دنیا آمده باشند ولی به خاطر ترس از عکس العمل افکار عمومی این موضوع کتمان شده باشد با توجه به اینکه اعلام شده است تولد گوسفند شبیه سازی شده بعد از 277 بار آزمایش ناموفق به نتیجه رسید و آن گوسفند نیز بعد از مدتی به خاطر نارساییهایش از بین رفت چه بسا راه شبیه سازی انسان تعداد زیادی بچه شبیه سازی نارس و معلول به  وجود آمده باشد که به خاطر ترس از افکار عمومی و واکنش مجامع بین المللی بصورت مخفیانه نابود شده‌اند.

«به اعتقاد دکتر هوشمند، همانند سازی انسان مدت هاست که به وقوع پیوسته است. پیشرفت سریع علم ژنتیک بشر کنجکاو را در بسیاری از زمینه‌ها توانا ساخته و به احتمال زیاد این انسانها سالها قبل به دنیا آمده باشند. پیش از تولد اولین نوزاد همانند سازی شده تعداد زیادی نوزاد ناقص به علت ترس از مخالفت‌های جهانی از بین رفته‌اند.[20]

مبحث اول : بازتاب جهانی شبیه سازی

انتشار خبر مربوط به شبیه سازی واکنش‌های متفاوتی در دنیا داشت بسیاری از سران کشورها و شخصیت‌های بین المللی بلافاصله پس از طرح موضوع شبیه سازی انسان موضع گیری‌های تندی راجع به این موضوع  بیان کردند این موضع گیری‌ها در برخی موارد به تصویب مقررات ملی منطقه‌ای بین المللی در ممنوعیت شبیه سازی منجر شد در این مبحث همچنین مقایسه‌ای بین اهدا جنین  و شبیه سازی به عمل آمده است.

---

[1] – cell

[2] – uncleus

[3] – chromosome

[4] – somatic cells

[5] – gamets

[6] – Deoxyribonocleic ACID

[7] –  یوسف سینا، ژنتیک، قم، انتشارات امید چاپ دوم، 82، ص 147

[8] – gene

[9] – genome

[10] – miosis

[11] – mitosis

[12] – fertilization

[13] –  حسین بهاروند، راهنمای باروری و درمان ناباوری. نشر تیمورزاده، 1378، ص 10.

[14] –  ناصر فقیه، «پاسخ به شبهات» مجله یاس، شماره پنجم، بدون تاریخ به نقل از سایت www howzah net .

[15] – حسن سالاری، شبیه سازی انسان، تهران، نشر حکیمان، 1381، ص 35.

[16] – ابوطالب صارمی، شبیه سازی (کلونینگ)، تهران، نشر خلوص 1382، ص 29.

[17] – Hans Siman

[18] – Dally

[19] – EVE

[20] – شیرین میرزا زاده «کسی می‌آید، کسی که دقیقا مثل من است!» مجله زنان، ش 96، بهمن 81 ص 47.

---

نتیجه گیری

بر خلاف تولید مثل معمولی انسان که از طریق تلقیح اسپرم مرد و اوول زن و رشد آن در درون رحم زن عملی می شود در شبیه سازی یکی از سلولهای تمایز نیافته (سلولهای بنیادی) که دارای خصوصیات ژنتیکی تمامی اعضای بدن است به درون تخمک زن که هسته آن خارج گردیده انتقال می دهند. تخمک به رحم یک زن انتقال یافته و تا زمان تولد در آنجا رشد می کند. مراحل پنجگانه انجام شبیه سازی در فصل اول شرح داده شده است.

باتوجه به مکانیسم شبیه سازی و بررسی نظرات مختلف نتایج زیر راجع به مشروعیت شبیه سازی و احکام حقوقی اطفالی که از این طیق به دنیا می آیند حاصل شد . که در بحث مشروعیت به دلیل خارج بودن ازحوصله بحث و اخلاقی شدن و خارج شدن از مسیر حقوقی فقط به ذکر نتیجه آن اقدام و مبحث مشروعیت را در تحقیق جای نداریم.

1. تولید مثل انسان از طریق شبیه سازی خلق انسان و دخالت در کار خدائی نیست. در واقع انسان یکی از اسرار نظام آفرینش را کشف نموده که از نظام علت و معلولی تبعیت می کند. انسان با  استفاده از مکانیسم شبیه سازی علت را ایجاد می کند ولی تحقق آن نتیجه که تشکیل جنین و دمیده شدن روح در کالبد اوست معلولی است که به پیروی از نظام علت و معلولی که خداوند ترتیب داده است به وجود می آید . همان گونه که در تولید مثل طبیعی پدر ومادر خالق تلقی نمی شوند، در این مورد هم در شبیه سازی هم انسان پارا فراتر از حد خود ننهاده است و فقط مقدمات تولد انسان را فراهم نموده است.
2. علیرغم اینکه اکثر فقها وجود نکاح وانجام نزدیکی بین زوجین را برای مشروعیت نسب لازم دانسته اند، بعضی از فقها تولید مثل از طریق شبیه سازی را مشروع تلقی کرده اند. لذا بر اساس این عقیده نسب اطفال شبیه سازی شده مشروع تلقی می شود. موضوع مهمی که در اینجا مطرح می شود این است که اطفال شبیه سازی شده تک والدی هستند عده دیگری از فقها اطفال شبیه سازی شده را مانندفرزندان رضاعی، به شبه و نامشروع تلقی کرده اند.
3. در بحث مربوط به حضانت کودکان شبیه سازی شده صرف نظر از اینکه مشروع هستند یا خیر، با استفاده از وحدت ملاک رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور به شماره 3/4/1376-617 هیئت عمومی دیوان که در خصوص تکلیف پدر عرفی (زانی) به انجام فعالیت نسبت به فرزند مشروع صادر گردیده ، به نظر می رسد، پدر یا مادر عرفی (در مورد که شبیه سازی مشروع تلقی نشود) عهده دار حضانت طفل شبیه سازی شده خواهد بود. اگر شبیه سازی را مشروع تلقی کنیم به نحو اولی حضانت او به عهده پدر یا مادر است در هر صورت چه اطفال شبیه سازی شده را مشروع تلقی کنیم چه نامشروع چه به شبه یا رضاهای با پدر و مادر و دیگر منسوبین آنها (در محدوده ماده 1045 قانون مدنی) محرم بوده و نمی توانند با آنها ازدواج کنند.
4. محرمیت، صرف نظر از این که شبیه سازی مشروع است یا خیر، طفل شبیه سازی شده با پدر یا مادر (کسی که از سلول او گرفته شده) محرم است و این محرمیت مانع نکاح است.
5. تابعیت، در این مورد دو فرض را پیش بینی کردیم و آن این بود که
   • الف: با فرض مشروعیت نسب طفل شبیه سازی شده: در این حالت در صورتی که پدر (کسی که از سلول غیر جنسی او بوجود آمده است) دارای تابعیت ایرانی باشد و یا پدر یا مادر او در داخل ایران متولد شده باشند آن طفل ایرانی محسوب می شود.
   • ب: با فرض رضاعی یا غیر مشروع بودن نسب: در این حالت با توجه به وحدت ملاک ، نامشروع بودن ووجود ارتباط عرفی بین طفل شبیه سازی شده و پدر عرفی (مانند اطفال متولد از زنا) این اطفال به استناد رای وحدت رویه و دیوان عالی کشور ایرانی تلقی می شوند.
6.  نام خانوادگی، در این مورد هم مانند تابعیت در صورت یکه نسب طفل با پدرش مشروع ندانیم باز هم از رأی وحدت رویه استفاده کرده و نام خانوادگی پدر عرفی را بر او می گذاریم.
7. در مورد سنه سجلی هم وضعیتی مانند تابعیت و نام خانوادگی دارد.در صورتی که نسب طفل شبیه سازی شده را مشروع بدانیم، صدور سند سجلی طفل شبیه سازی شده هیچ تفاوتی با اشخاصی که از طریق طبیعی به دنیا آمده اند ندارد و در صورت عدم مشروعیت شبیه سازی باز هم به  استناد همان رای وحدت رویه اداره ثبت احوال مکلف است سند سجلی به نام او صادر نماید.
8. اهلیت، اطفال شبیه سازی شده در مورد اهلیت هیچ تفاوتی با سایر اشخاص ندارند.
9.  ارث، در صورتی که نسب اطفال شبیه سازی شده را مشروع تلقی کنیم در ارث با پدر و یا مادر عرفی و دیگر منسوبین مانند ساسیر افراد هستند و در صورتی که به عدم مشروعیت شبیه سازی اعتقاد داشته باشیم طفل از پدر و یا مادر و دیگر اقوام آنها ارث نمی برد با این وجود در صورت ازدواج با همسر و فرزندان شهرهای خود ارتباط توارث خواهد داشت.