چکیده
انسان‌شناسی برای علوم انسانی زیربناست و شکل‌گیری هـر دانـش بـا آن مرتبطـی با انسـان نیازمنـد مطالعه انسان و دستیابی به نگرش در این زمینه است. تفاوت نگرش‌ها در شـناخت انسـان باعث می‌شود نظریه‌های علمی متفاوتی در حوزه‌ی دانش‌های انسـانی بـه وجـود آینـد. تفاوت‌های دیدگاه‌های انسان‌شناختی حتی در یـک شـاخه‌ی علمـی ماننـد روانشناسـی باعـث شـده اسـت. اختلاف در نظریه‌های مربوط به شخصیت و یـا بهداشـت روان آدمـی بـه وجـود آیـد؛ حتـی روانشناسان یک مکتب با یکدیگر تفاوت نظر دارند.
ویکتور امیل فرانکل[1] ازجمله روان شناسان اگزیستانسیالیستی است که از چند جهت اهمیت دارد: اولاً او ماکرو تئوریسین است. ثانیاً از پیشگامان روانشناسی هستی‌گرایی است. ثالثاً ازجمله کسانی است که به امر دین و روانشناسی دین پرداخته است.
در این تحقیق، انسان‌شناسی فرانکل که وجوه مشترکی با دیدگاه اسلامی دارد و از میان تئوری‌های علمی در حوزه‌ی روانشناسی، اهمیت ویژه‌ای دارد، بررسی‌شده است و به‌منظور ارزیابی میزان عمق و صحت این دیدگاه از بعـد انسان‌شناختی، بـه بررسـی تطبیقـی آن بـا انسان‌شناسی دینی- اسلامی پرداخته‌شده است؛ بنابراین، در ایـن مقالـه، دیـدگاه فرانکل درباره‌ی انسان تبیین و بررسی‌شده است. با توجه به تعداد وجـوه مشـترک ایـن دیـدگاه با دیدگاه اسلامی، وجوه تمایز نیز بررسی گشته‌اند.
واژه‌های کلیدی: انسان، ديدگاه اسلامي، انسان‌شناسی فرانکل، روانشناسی دین
1.مقدمه
شناخت راز هستی و حقیقت انسان را می‌توان محور اساسی تأملات، تفکرات و جستجوگری‌های علمی و عملی فیلسوفان، عارفان و اندیشمندان علوم انسانی قلمداد کرد. در راه کشف این راز سربه‌مهر، چه خردها که به کار گرفته و چه جان‌ها که خسته نشده‌اند. بسیاری نیک دریافته بودند که در شناخت انسان به‌عنوان پدیده‌ای همسان با سایر پدیده‌ها روبه‌رو نیستند؛ بلکه با موجودی معمایی و ابهام‌آمیز مواجه‌اند و باور داشتند که انسان همچون کلاف سردرگمی است که با تلاش‌های عملی متداول نمی‌توان به‌آسانی به حقیقت او پی برد. دعوت به شناخت این موجود پنهان و پیچیده از اصیل‌ترین تعالیم بسیاری از ادیان و مکاتب فلسفی و عرفانی است. تنوع منابع شناخت انسان و رواج انسان‌شناسی علمی با شاخه‌های وسیع آن، در کنار انسان‌شناسی مذهبی و فلسفی، به‌طور طبیعی، امید دستیابی به شناختی روشن‌تر و بهتر را افزایش می‌دهد؛ اما تأمل در تلاش‌های صورت گرفته و ارزیابی آن‌ها، خلاف این انتظار را نشان می‌دهد. در میان اندیشمندان غربی، ماکس شلر جزء نخستین کسانی است که درباره‌ی وجود بحران در انسان‌شناسی معاصر اعلان خطر کرد و نوشت: «… امروزه انسان‌شناسی علمی، انسان‌شناسی فلسفی و انسان‌شناسی متکی به الهیات، نسبت به یکدیگر و متقابلاً یکسره بی‌اعتنا هستند؛ با این وصف، تصور و تلقی واحدی از انسان نداریم. علاوه بر این، علوم تخصصی که پیوسته، تعدادشان افزایش می‌یابد و با مسائل انسان سروکار دارند، بیشتر پنهان گر ذات انسان در پرده‌ی حجاب‌اند تا روشنگر آن‌ها (کاسپیرز ۱۳۷۳، ص ۴۶-۴۷).
هر نظریه‌ای که در این علوم بدان پرداخته می‌شود، آگاهانه یا ناآگاهانه، بر پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی خاصی بناشده است. معمولاً این پیش‌فرض‌ها و نگرشی‌های خاصی درباره‌ی انسان، با توجه به بحث‌های عمیق و استدلالی که در انسان‌شناسی فلسفی و دینی جریان دارند، انتخاب و اختیار نمی‌شوند؛ بلکه اغلب، با قضاوتی سریع و بدون تحقیق و تفحص عالمانه پذیرفته می‌شوند. این توجه نکردن موجب شده که در میان عالمان این علوم، نگرش‌های کاملاً متفاوت و متضادی را به انسان شاهد باشیم. این نگرش‌های از هم بیگانه، به‌طور طبیعی باعث تشتت و ناسازگاری نظریه‌پردازی‌ها و تئوری‌های علمی می‌شوند. بدون استمداد از انسان‌شناسی فلسفی و دینی، به کاهش دامنه‌ی اختلاف‌ها و تضادهای موجود در علوم اجتماعی و انسانی امیدی نیست. حاصل این وضعیت، شناخت‌های جزئی و پراکنده و بعضاً متضاد اکتفا کند. از سوی دیگر، امروزه نظریات لازم و حیاتی دانسته شده‌اند. یک نظریه در خلأ به وجود نمی‌آید؛ بلکه به وجود آمدن آن مبتنی بر یک سلسله اصول و پایه‌های تاریخی، اجتماعی، فلسفی و شخصی است. در طی آن ظهور می‌کند و استفاده می‌شود. مسائل اجتماعی و تاریخی بر نظریه‌پرداز اثر می‌گذارند و تا حدودی، در تعیین علایق و انتخاب عوامل نظریه مؤثرند. مهم‌ترین تأثیر در نظریه‌پردازی، فلسفه‌ی نظریه‌پرداز و یا نگرشی است که وی به انسان دارد. تفاوت در انسان‌شناسی تفاوت در دیدگاه‌ها در موضوعات و مسائل روان‌شناختی و تعلیم و تربیت آدمی موجب می‌گردد.
[1] – Victor E. Frankl
قران کریم، ترجمه فولادوند
زینتی، علی اکبر، انسان کامل از دیدگاه روانشناسی و صدرالمتالهین، معرفت ش38.
سياسي، علي اکبر، نظریههاي شخصيت يا مكاتب روانشناسي، انتشارات دانشگاه تهران، 1374.
شفيع آبادی، عبداالله و غلامرضا ناصري نظريه. هاي مشاوره و رواندرمـاني، مركـز نشـر دانشگاهي، تهران 1371.
شيلينگ، لوئيس نظريههاي مشاوره، ترجمهي خديجه آرين، انتشارات اطلاعات، تهران،.1374
فرانکل ، ویکتور، فریاد ناشنیده برای معنی، ترجمه علی علوی نیا، مصطفی تبریزی، نشر یادآوران، 1371.
فرانکل، ویکتور، خدا در ناخودآگاه، ترجمه و توضیحات دکتر ابراهیم یزدی. انتشارات مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، 1375، بخش اول.
فرانکل، ویکتور، معنی درمانی چیست؟ انسان در جستجوی معنی، ترجمه دکتر نهضت صالحیان، محسن میلانی، انتشارات شرکت نشر وپخش ویس. چاپ چهارم، 1393.
كاسيرز، ارنست رسالهاي در باب انسان، ترجمهي بزرگ نادرزاده، ج ،۲پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، تهران، .1373.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.